Ana Hatlarıyla İslam Tarihi, 4 Cilt Takım Adem Apak ENSAR

  Kitap            Anahatlarıyla İslam Tarihi
  Yazar           Prof. Dr. Adem Apak
  Yayınevi       Ensar Neşriyat
  Kağıt Cilt      2.Hamur,  Karton cilt, 4 cilt takım
  Sayfa Ebat   1.811 Sayfa, 14x20 cm
  ISBN             9799756794837, 9789944152204, 9789944704854, 9786055623715 Ensar Neşriyat Adem Apak Anahatlarıyla İslam Tarihi kitabını incelemektesiniz.
4 cilt Adem Apak Anahatlarıyla İslam Tarihi kitap seti hakkında yorumları oku yup kitabın konusu, özeti, fiyatı, satış şartları hakkında bilgiyi geniş bir şekilde edinebilirsiniz.
 
Yaratan Rabbinin adıyla oku . O, insanı " alak " dan yarattı. Oku, Senin Rabbin en cömert olandır. Alak 1-2

   ana hatlarıyla islam tarihi adem apak 

         ÖNSÖZ
 
Müslüman tarihçiler gerek Hz. Peygamber’in (sav) hayatı, gerekse genel İslam tarihi alanında pek çok eser telif etmişlerdir. Bunlardan bir kısmı ilk elden orijinal çalışmalar olmakla birlikte, pek çoğu başlangıçta yazılmış kitapların şerhi veya muhtasarı nev’inden kitaplardır. Ancak yine de bu eserler, müelliflerinin yaşadıkları dönemin ihtiyaçlarını belli derecede karşılamışlardır. Zamanımızda da farklı anlayış ve muhtevalar dikkate alınarak siyer ve tarih çalışmaları yayınlamaya devam edilmektedir.

Tarih ilmi en basit anlamıyla geçmişi konu edinen bir disiplin olarak tanımlanır. Ancak, geçmişti kalan hadiseleri incelemekle birlikte tarihin asıl hedefi bu günü aydınlatmak ve gelecek için doğru istikamet tayin etmeye çalışmaktır. Böyle düşünülmediği takdirde tarihle meşguliyet, psikoloji rahatlamanın veya maziyle ilgili övme ve yerme faaliyetinin ötesine geçemez. Bir toplum için belki bunlar da ihtiyaç olarak görülebilir, ancak bu durumda ortaya konulanların tarih ilmiyle pek alakası kalmaz.

Tarihle uğraşanlar geçmişi aydınlatmayı hedeflemekle birlikte, esasında geçmişin bu günden nasıl göründüğünün örneklerini sunmaktadırlar. Böyle olduğu içindir ki tarih, tarihçinin bulunduğu zamanda geçmişe bakarak elde ettiği izlenimler toplamı kabul edilir. Bu tariften yola çıkarak tarihçinin, incelediği tarihsel dönemle ilgili olarak kanaat ortaya koyarken, aslında kendi yaşadığı zamanın anlayış ve değer yargılarının yansıttığı söylenebilir. Dolayısıyla onun eserlerinde konu edindiği dönem kadar, kendisinin içinde yaşadığı dönemle alakalı mühim ipuçlarını bulmak mümkün olur. Bu durum, tarih ilmiyle ilgili faaliyeti, özde bizzat tarihçinin faaliyeti durumuna getirir. Burada tespit edilmeye çalışılan tarih-tarihçi ilişkisi, esasında tarih ilmine dair bütün faaliyetlerin meşruiyetini ortaya koyar. Buna göre tarihçi varsa, tarihçilik de vardır ve her dönemin tarihçisi geçmişi kendi çevresinin şartlarına göre yorumlamalıdır. Hatta bir tarihçi, kendi ilmi hayatının çeşitli safhalarında geçmişle ilgili görüş ve kanaatlerini yeniden gözden geçirmeli, kısacası tarihle ilişkisini güncellemelidir.
 
Bu değerlendirmeler bizi, tarih araştırmalarını –aynı konuda da olsa- tekrar tekrar yapılması ve herhangi bir konuyla ilgili olarak “bu çalışılmıştır, öyleyse yeniden araştırmaya gerek yoktur”  anlayışının terk edilmesi sonucuna götürür. Özellikle siyasi tarih konuları için bu husus daha da geçerlilik arz eder. Çünkü siyasi tarih araştırmalarının milli, dini, ideolojik vb. çeşitli anlayışlara göre çok farklı neticeler vermesi doğal kabul edilir. Tarihte herhangi bir olayın meydana gelmiş olduğu hususunda tarihçilerin ittifak halinde bulunmaları mümkündür; ancak bu olayın sebepleri ve sonuçları, tarihin seyrine tesirleri konusunda onlardan her birinin farklı, hatta birbiriyle çelişen neticelere ulaşmaları da çok rastlanır bir durumdur. Bu sebeple, geçmişteki tek bir hadise hakkında farklı tarihçilerin yapacakları araştırmalar ve elde edecekleri sonuçlar, o hadisenin daha doğru bir şekilde anlaşılmasına yardımcı olacaktır.

Genelde İslam tarihi, özelde siyer konuları hakkında pek çok bilgi ve kaynak zenginliğine sahip olduğumuz bir gerçektir. Üstelik yakın zamanda gerek ülkemizde, gerek İslam dünyasında, gerekse Batıda bu konularda pek çok eser neşredilmiştir. Bizim bu çalışmamız ise Rasul-i Ekrem’in (sav) hayatını ve yaşayışını ele alan bir siyer araştırması olmanın ötesinde, daha geniş çerçeveli olara düşünülen ve Rasulüllah (sav) sonrasındaki İslam Tarihi sürecini de konu edinmeyi hedefleyen bir araştırma faaliyetinin ilk adımıdır.

“ Anahatlarıyla İslam Tarihi ” adıyla neşri hedeflenen bu çalışmanın 6 ayrı kitaptan oluşması planlanmaktadır. Buna göre birinci kitap için “Hz. Muhammed Dönemi”, ikinci kitap için “Hulefa-i Raşidin Dönemi”, üçüncü kitap için “Emeviler”, dördüncü kitap için “Abbasiler”, beşinci kitap için “Türk-İslam Devletleri”, altıncı kitap için ise “Endülüs Müslümanları” başlıkları düşünülmekte, bu şekilde İslam tarihi sürecinin Osmanlı Devleti dönemine kadar getirilmesi amaçlanmaktadır. Bu planlamada geleneksel olarak tarih araştırmalarında müstakil bir dönem ve alan olarak görüldüğü, ayrıca özel bir ihtisas gerektirdiği için Osmanlı Tarihi dışarıda bırakılmıştır. Bununla birlikte Osmanlı Tarihi’nin de İslam tarihinin bir parçası ve devamı olduğu hususu şüphesizdir. Ve dönemleri Osmanlı Devleti devrinde yaşanmıştır. Bu sebeple Osmanlı Tarihi konusunda özet olarak hazırlanacak yeni bir eserle, Anahatlarıyla İslam Tarihi muhtevasının tamamlanması isabetli olur kanaatindeyiz.

Bizi bu kitabı hazırlamaya sevk eden amillerin bayında İslam tarihi konularını yaşanılan zamanın anlayışına göre sürekli olarak yeniden ele alınmasının gereğine olan inancımız gelir. Ayrıca bir bütün olarak İslam tarihini inceleyen ve günümüz insanına hitap eden kitapların azlığı ile fakültelerde öğrencilerimize verdiğimiz derslerde kullanabileceğimiz materyale duyulan ihtiyaç da bu kitabın yazılmasına mühim etken olmuştur. Şüphesiz İslam tarihi sahasında yüksek lisans, doktora ve doçentlik tezleri düzeyinde akademik çalışmalar hazırlanmakta, bunlardan bir kısmı da neşredilmektedir. Ancak bu araştırmalar, tabiatın gereği dar alanda ve derinlemesine yapılan incelemeler olduğu için, İslam tarihiyle ilgili genel anlamda bilgi edinmek isteyen araştırmacılar için sürekli başvuru kitabı olma özelliği taşımamaktadırlar.

Dolayısıyla İslam tarihinin bütün dönemlerini ana kaynaklardan istifadeyle ele alan çalışmalara ihtiyaç vardır. Siyer sahasında bu türden alternatif eserlerin belli bir sayıya ulaştığı görülmektedir. Ancak Hz. Peygamber (sav) sonrası dönem için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Halbuki İslam tarihinin bu kısımlarını anlama ve anlamlandırmada tarihçilerin yorum ve değerlendirmelerine, daha doğrusu onların fikri rehberliklerine ihtiyaç duymaktadırlar. Özellikle İslam tarihi kaynaklarından “fitne dönemi” olarak isimlendirilen Hz. Osman ve Hz. Ali’nin halifelik zamanlarıyla hilafetten saltanata geçiş dönemi ve akabinde gerçekleşen karmaşık ve izah zor hadiseleri buna örnek göstermek mümkündür.

Anahatlarıyla İslam Tarihi başlığı altında hazırlana bu çalışmanın hedef kitlesi tarih ve İslam tarihi ne sıradan okuyucu düzeyinin üzerinde ilgi duyan ve “okuyan” kişilerdir. Ayrıca İslam tarihi dışındaki dini ve sosyal bilimlerle meşgul olan araştırmacıların, inceledikleri dönem ve alanın siyasi tarihle irtibatlı kısımlarını değerlendirmede çalışmamızdan istifade etmeleri mümkündür. Zira ictimai, ilmi, iktisadi hayatın, siyasi hayattan doğrudan etkilendiği ve bu ilimlerin siyasi hadiselerden bağımsız olarak gelişmedikleri açıktır. Başka bir ifadeyle, siyasi hayat, toplumun her kesimini bütün yönleriyle etkilemekte, değiştirmekte ve dönüştürmektedir. Dolayısıyla Tefsir, Kelam, Fıkıh, Tasavvuf ve Felsefe gibi disiplinlerde araştırma yapanlar, inceledikler dönemlerin siyasi hayatını özet olarak gözden geçirmede çalışmamızdan faydalanabilirler. Bu projenin diğer önemli ve pratik hedefi ise İlahiyat Fakültesi öğrencilerine İslam tarihi dersinde kaynak sunmaktır. Hazırlanan kitapların muhtevası, aynı zamanda üniversitelerin Tarih bölümlerinde okutulan ve İslam tarihin tekabül eden ders içeriklerine de uygun olarak düzenlenmiştir.
 
Anahatlarıyla İslam Tarihi projesinin ilk kitabı olan ve “Anahatlarıyla İslam Tarihi 1 (Hz. Muhammed Dönemi)” başlığını taşıya bu çalışma, Giriş ve dört bölümden oluşmaktadır. Girişte İslam tarihi nin mahiyeti üzerine durulmuş, daha sonra bu ilmin doğuşu ve yazılışı ile kaynakları hakkında metodolojik bilgiler sunulmuştur. Kitapta Giriş bölümünün hacimli olmasını nedeni, bu kısmın sadece ilk kitap için değil, bütün bir projeye yönelik hazırlanmış olmasıdır. Esasında girişte dile getirilen görüş ve düşünceler, bu projenin tamamı için bir usul çerçevesi olarak kabul edilmelidir.

Kitabın birinci bölümde Vll. Yüzyılda Arap Yarımadası çevresindeki dünya hakkında kısa bilgile verilmiş, ardından Arabistan ve Araplar özet olarak tanıtılmıştır. Bölümün önemli bahislerinden birini de İslam öncesi Arap hayatına dair kısmı teşkil eder. Zira burada aktarılan bilgiler ve yapılan değerlendirmeler, Hz. Peygamber’in (sav) tebliğiyle birlikte toplumda meydana gelen değişim ve dönüşümün boyutlarını daha doğru anlamaya yardımcı olacaktır. Birinci bölümün sonunda ise Rasulüllah’ın (sav) yakın atalarından özet olarak bahsedilmiştir.
Çatışmanın ikinci bölümü Hz. Peygamber’in (sav) risaleti öncesindeki hayatına hasredilmiş olup, genel hatlarıyla onun doğumu, çocukluğu, gençliği, ticaret hayatı ve evliliği üzerinde durulmuştur.
Üçüncü bölüm “Risaletin Mekke Dönem” başlığı ile sunulmuştur. Burada Hz. Peygamber’in (sav) tebliğ görevini üstlenmesinden, ilk Müslümanlardan, Mekke müşriklerinin onlara karşı faaliyetlerinden, buna mukabil Hz. Peygamber’in (sav) dine davet girişimlerinden bahşedilmiştir. Bölümün son konusu ise Medine’ye hicrettir.

Kitabın dördüncü bölümü Medine dönemine ayrılmıştır. Burada yeni bir toplum oluşturma faaliyetinin tamamlanmasının ardından Hz. Peygamber’in (sav) Mekke müşrikleriyle, diğer müşrik Araplarla, Yahudilerle, Hıristiyanlarla ilişkilerini aynı ayrı başlıklar halinde incelenmiştir. Bundan sonra Arap Yarımadası’nda siyasi birliğin sağlanmasının işareti kabl edilen Elçiler Yılı faaliyetlerinden bahsedilmiş, Veda Haccı ve Hutbesi ile Hz. Peygamber’in (sav) vefatını ardından kitap sonuç kısmıyla tamamlamıştır.

Bu çalışmada konular kronolojik anlatımdan ziyade sistematik olarak ele alınmıştır. Tarihi hadiseleri incelemede önceki tarihçiler ve günümüzdeki takipçileri kronolojik anlayışı esas olarak kabul etmişlerdir. Ancak bu tür bir takdim, tarihçiyi birbirinden kopuk ve alakasız olayları bir araya getirmeye zorlar ki, neticede bu tarz, okuyucuyu olaylar arasında bağlantı kurmada ilişkileri çerçevesinde sistematik bir şekilde sunulmasıdır. Ancak yine de tarih konularının incelenmesinde kronolojinin ehemmiyeti de göz ardı edilmemelidir. Bilinmektedir ki, birbirini etkileyen hadiselerden hangisinin daha önce olduğunun bilinmesi öncelikli şarttır. Bu husus da dikkate alınarak çalışmamızda sistematik anlamda ele alınan konular, kendi içinde kronolojik esasa göre incelenmiş, sistematik bilgi ve değerlendirmeler sunulurken olayların meydana geliş tarihleri de verilmek suretiyle kronolojik bağlantının d kurulmasına dikkat edilmiştir.

Kitabın Giriş bölümünde de işaret edileceği gibi, bu eserin hazırlanmasında müracaat edilen öncelikli kaynaklar İslami ilimlerin de temellerini teşkil eden Kur’an-ı Kerim ve Hz. Peygamber’in (sav) hadisleridir. Bunların ardından Müslüman tarihçilerin en fazla itibar ettikleri İbn İshak, Vakıdi, İbn Hişam, İbn Sa’d ve Belazüri gibi müelliflerin kitapları gelir. Çalışmada zikri geçen kaynakların yanında konuyla ilgili olarak günümüzde yazılmış kitaplar ve makaleler de referans olarak gösterilmiştir. İncelenen bahislerin ele alınışında muhtevanın tamamı aktarılmayıp, “Anahatları” esprisine riayet edilmek suretiyle teferruata girilmeden daha önemli olduğu düşünülen hadiselere dikkat çekilmiş, ayrıca olayların sebep-sonuç ilişkisi ve İslam tarihi ndeki yeri ve ehemmiyetine temas edilmiştir.

Genel İslam tarihi sürecinde Hz. Peygamber (sav) dönemini konu edindiğimiz bu eserde Allah Rasulü’nü (sav) takdimdeki esas ölçümüz Kur’an-ı Kerim’de zikredilen “De ki ben de sizin gibi bir insanım; ancak bana ilahınızın tek bir ilah olduğu vahyediliyor”, (Kehf, 18/11) prensibidir. Kanaatimizce Hz. Muhammed’in (sav) bütün hayatı bu ayetten ilham alınarak yazılmadır. Eğer tarihçi bu ve benzeri prensipleri kendisine rehber edinebilirse, şüphesiz eserini Kur’an esasları ve Rasulüllah’ın (sav) sahih hadisleriyle bağdaşmayan hurafelerden ve peygamberlik tartışmaları neticesinde ortaya çıkan asılsız haberlerden arındırmış olur.

Anahatlarıyla İslam Tarihi serisini başlangıç eseri olan bu kitap, gerek İslam Tarihi, gerekse siyer alanında daha önce yapılmış olan çalışmalara yeni ve mütevazi bir katkı sağlama niyetiyle hazırlanmıştır. Bu çalışmada, gerek metod, gerek bilgi, gerek değerlendirme, gerekse teknik hazırlıklar açısından bir takım eksiklerin bulunması mümkündir. Bu alanda çalışan meslektaşlarımız ve hocalarımızın tespit, tenkit ve tavsiyeleriyle çalışmanın daha da olgunlaşacağını ümit ediyoruz. Dolayısıyla eser katı sağlama lütfunda bulunacak ilim ehline ancak müteşekkir olacağımızı ifade ederiz. Eserin birinci baskısını okuyup gözden geçiren ve kıymetli hocalarımıza şükranlarımı arz ederim. Onların görüşleri doğrultusunda bu baskıda harita ve krokilere de yer verilmiştir. Kitapta kullanılan haritaların tamamı Şevki Ebu Halil’in Siyer Atlası adıyla dilimize tercüme edilen kitabı ndan alınmıştır. (çev. Enver Arpa, Fecr Yayınları, Ankara 2007)

Bu vesile ile akademik çalışmalarımda kendilerinden büyük yardım ve destek gördüğüm muhterem Hocam Prof. Dr. Hüseyin Algül’e, kitabın müsveddelerini okuyarak faydalı tavsiyelerde bulunan kıymetli hocalarım Doç. Dr. Çağfer Karadaş ve Yard. Doç. Dr. Salih Pay’a, ilk baskıyı okuyup değerli teklifler yapan meslektaşım Doç. Dr. Ahmet Kavas’a, eserin son okumasını gerçekleştiren saygıdeğer eşim İlknur Günay hanımefendiye, yayımını üstlenen değerli Hüseyin Kader Bey’in şahsında Ensar Neşriyat’ın tüm sorumlu ve çalışanlarına en içten şükranlarımı sunarım. ( ana hatlarıyla islam tarihi kitap , İslam tarihi kitabı , adem apak ana hatlarıyla kitabı, adem apak islam tarihi 4 cilt , islam tarihi adem apak , ensar neşriyat İslam tarihi kitabı, İSLAM TARİHİ )
 
Adem APAK
Bursa 2009

 
İSLAM TARİHİ CİLT 1

İÇİNDEKİLER
Önsöz
İSLAM TARİHİNİN MAHİYETİ, DOĞUŞU VE KAYNAKLARI
l.   İslam Tarihinin Mahiyeti
ll.  İslam Tarihi İlminin Doğuşu ve Gelişimi
lll. İslam Tarihinin Kaynakları
 
BİRİNCİ BÖLÜM
Vll. YÜZYILDA DÜNYA
l. Vll. Yüzyılda Dünyanın Genel Durumu
A. Çin
B. Hindistan
C. Habesiştan
D. Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans)
E. Sisani İmparatorluğu
ll. Arabistan ve Araplar
A.Güney Arabistan
B.Kuzey Arabistan
C.Hicaz
1.Mekke
2.Taif
3.Yesrib (Medine)
D.Arapların Soyu
lll. İslam Öncesi Dönemdi Sosyal ve Dini Hayat
A.Sosyal Hayat
1.Kabile
2.Aile
3.Geçim Kaynakları
B.Dini Hayat
lV. Hz. Peygamber’in (sav) Yakın Ataları
A.Kusay B. Kilab
B.Abdümenaf
C.Haşim
D.Abdülmuttalib
E.Abdullah
 
İKİNCİ BÖLÜM
RİSALETİNE KADAR HZ. MUHAMMED
l.  Doğumu ve Çocukluğu
ll. Sosyal Hayattaki Konumu
A.Ficar Savaşına Katılması
B.Hilfül-Fudul’a Katılması
C.Ticaret Hayatı ve Aile Kurması
D.Kabe Hakemliği
 
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
RİSALETİN MEKKE DÖNEMİ
l.  İlk Vahiy ve Peygamberlik
ll. Müşriklerin Tebliğe Karşı Tepkileri
A.Müşriklerin Hz. Peygamber’e (sav) Karşı Faaliyetleri
1.Münazara ve Münakaşa
2.Alay ve İftira
3.Anlaşma Teklifi
4.Ebu Talib’e Baskı
5.Haşimoğulları’na Ambargo
6.Fiili Saldırı
B.Müşriklerin İlk Müslümanlara Karşı Faaliyetleri
lll. Müslümanların Mekke Müşriklerine Karşı Stratejileri
A.Pasif Direniş (Sivil İtaatsizlik)
B.Habesiştan’a Hicret
C.Yeni Melce Arayışı: Taif ve Yesrib
1.Taif Yolculuğu
2.Yesrib’le İlk Temaslar
D. Medine’ye Hicret
 
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
RİSALETİN MEDİNE DÖNEMİ
l. Medine Toplumunun Kuruluşu
A.Mescid-i Nebi’nin İnşası
B.Müslümanların Birleştirilmesi:
Ensar-ı Muhacir Kardeşliği
C.Medine Vesikası ve Birliğin Kuruluşu
D.Nüfus Sayımı
E.Kıblenin Değişmesi
ll. Medine’nin Siyasi Hayatı
A.Mekke Müşrikleriyle Münasebetler
1.Bedir Savaşı (H.2/M.624)
2.Uhud Savaşı (H.3/M.625)
3.Hendek Savaşı (H.5/M.627)
4.Hudeybiye Musalahası (H.6/M.628)
5.Mekke’nin Fethi: Mekke ve Medine’nin Birleştirilmesi (H.8/M.630)
B.Diğer Müşrik Araplarla Münasebetler
1.Raci’ Olayı (H.4/M.625)
2.Bi’ru Maune Olayı (H.4/M.625)
3.Müreysi (Mustalikoğulları) Gazvesi ve İfk Hadisesi (H.5/M.627)
4.Huneyn Savaşı ve Taif Muhasarası (H.8/M.630)
C.Yahudilerle Münasebetler
1.Beni Kaynuka Gazvesi (H.2/M.624)
2.Beni Kadir Gazvesi (H.4/M.625)
3.Beni Kureyza Gazvesi (H.5/M.627)
4.Hayber Gazvesi (H.7/M.628)
D.Hıristiyanlarla Münasebetler
1.Müte Savaşı (H.8/M.629)
2.Tebük Seferi
E.Dahili Düşman Münafıklarla Münasebatlar
F.Hz. Peygamber’in (sav) Diplomatik Münasebetleri
lll. Arap Yrımadasında Siyası Birliğin Sağlanması: Elçiler Yılı
lV. Veda Haccı ve Hz. Peygamber’in (sav) Vefatı
A.Veda Haccı ve Hutbesi (H.10/M.632)
B.Hz. Peygamber’in (sav) Vefatı (H.11/M.632)
Sonuç
Bibliyografya
Ek-Hz. Peygamber Dönemi Kronolojisi
Mekke Dönemi
Medine Dönemi
İndeks
 
 Anahatlarıyla İslam Tarihi 2 Cilt
 
           ÖNSÖZ

İslam tarihinde Hz. Muhammed’in (sav) vefatının ardından Hz. Ebu Bekir’e biat edilmesiyle başlayan ve Hz. Ali’nin şehit edilmesiyle sona eren tarihi sürece Hulefa-i Raşidin dönemi adı verilir. Bu tabirde geçen hulefa kelimesi, halife kelimesinin, raşidin ise “doğru yolda olan, doğruya ve hakka sımsıkı sarılan, kemale ermiş” anlamındaki raşid kelimesinin çoğuludur. Dönemin bu şekilde adlandırılması “Herhangi bir ihtilafla karşılaştığınızda size düşen görev, benim sünnetime ve hulefa-i raşidinin sünnetine uymaktır”  hadisine dayandırılır. Bununla birlikte, gerçek anlamda hilafetin otuz yıl süreceği, daha sonra da saltanata dönüşeceği şeklinde rivayet edilen hadisten hareketle bazı Süni alimler, Hz. Hasan’ı da Hulefa-i Raşidin’in beşincisi olarak Hz. Peygamber’in (sav) vefatından başlayıp, Muaviye’nin halifeliği üstlenmesine kadar geçen dönem konu edileceği için, Hz. Hasan’ın kısa hilafet süreci de Hulefa-i Raşidin dönemine dahil edilecektir.

Hulefa-i Raşidin devrinin ikinci yarısında gerçekleşen siyasi hadiseleri incelemek ve izah etmek, Müslüman ilim adamlarının, özellikle de İslam tarihçilerinin en fazla zorlandıkları konular arasında yer alır. Zira bu hadiselerde adı geçenlerin pek çoğu, sıradan şahıslar değil, Hz. Peygamber’in (sav) sahabesidirler ve İslami tebliğin ilk muhatapları olmaları sebebiyle onlar hakkında serbest yorum ve değerlendirmeler yapmak kolay değildir. Üstelik Hulefa-i Raşidin döneminin ardından ortaya çıkmaya başlayan bazı siyasi-itikadi fırkalar, ideolojik kaygılara bu döneme ait olaylar hakkında kendi görüşlerini destekleyecek bir takım rivayetler uydurmak suretiyle olayları tahrif edip rivayet kargaşasına sebep olmuşlardır. Bunun sonucunda Haricilik, Şia, Mutezile gibi bazı fırkalar, ilk dönem olaylarında zikri geçen bazı sahabe önderlerine dil uzatmışlar, onları fasıklık, hatta kafirlikle itham aşırılıkları sergilemişlerdir. Buna karşılık bazı şahıs ve gruplar da, adı geçen fırkalara tepki duymaları sebebiyle, bu dönemde meydana gelen hadiseleri ya inkara yönelmişler, ya sahabe toplumunun fertlerini kutsallık mertebesine taşıyarak onları hatasız insanlar olarak göstermeye çalışmışlar, ya da akıl sınırlarını zorlayıcı teviller yapmak veya mevhum sorumlular icat etek suretiyle meydana gelen hadiselerden onları uzak tutma gayreti içinde olmuşlardır. İşte bütün bu olumsuz şartlar sebebiyle İslam tarihinin bu döneminin anlaşılması ve sağlıklı bir şekilde izahı güçleşmiştir.

Hz. Osman’a karşı gerçekleştirilen isyan, Hz. Ali’nin Haciriler tarafından şehit edilmesi, Cemel, Sıffin ve Nehrevan savaşı gibi Hulefa-i Raşidin dönemi hadiseleri, gerek olaylara şahit olan, gerekse sonraki dönemlerde gelişmelerden haberdar olan Müslümanlar’ın vicdanında derin yaralar açmıştır. Sonraki dönemlerde ortaya çıkan siyasi- itikadi grupların kendi görüş ve düşüncelerini haklı çıkarmak adına bu olaylara ve kahramanlarına sürekli atıflarda bulunmaları da tarihsel hatıraların zihinlerde canlı tutulmasına zemin hazırlamıştır. Belki de bu yüzden Müslümanlardan bir kısmı bu hadiselerin yeniden gündeme getirilmesini, gelişmelerde adı geçen şahıslar hakkında yorum ve değerlendirme yapılmasını hoş görmemişler, hatta bunlardan bahsetmenin, kişileri manevi sorumluluk altında bırakacağını ileri sürmüşlerdir. Ancak unutulmamalıdır ki, bu dönem, Hz. Peygamber’den (sav) sonraki İslam tarihi sürecinin en önemli kısmına tekabul ihtiva eder.

Gerek ilk Müslümanlar’ın siyasi, sosyal ve dini faaliyetleri, gerekse İslam dininin pek çok kıtada yayılış tarihinin iyi ve doğru anlaşılabilmesi, bu zaman diliminin sağlıklı bir şekilde anlaşılmasıyla doğrudan ilgilidir. Hz. Ömer ve Hz. Osman döneminde gerçekleşen büyük fetih hareketlerinden ve İslam’ın yayılış faaliyetlerinden bahsederken, üçüncü halifenin son beş yılında meydana gelen dahili problemler ve bunların sebepleri hakkında suskun kalmak, hadiseleri açıklama getirmemek anlamlı ve ilmi bir yaklaşım olmaz. Kanaatimizce bütün bir İslam tarihi sürecinde olduğu gibi, ilk dönem hadiselerinin de aynı şekilde hiçbir ön yargı taşımadan, samimi gayretle açıklanmaya ihtiyacı vardır. Şayet bu yapılmaz, olayların bir kısmı gündeme getirilip, hoşa gitmeyen kısımlar olmamış kabul edilirse, bu tavır Müslümanlar’ın kendilerini kandırmasından başka bir şey olmaz. Üstelik bu durumda gerek bütün dünya gerekse Müslüman topluluklar, İslam tarihinin bu dönemini müsteşriklerinden öğrenmeye devam edeceklerdir.

Hulefa-i Raşidin dönemi siyasi tarihini incelemekdeki ölçü, evgü ve yergi gibi aşırı uçlara yönelmeden, bu süreçte meydana gelen hadiseleri, tespit edilen bütün sebep ve sonuçlarıyla açıklamaya çalışmak, gelişmelerde rol oynayan sahabe önderlerinin rollerini de onların “insan” oldukları gerçeğinden hareket ederk açıklamaktır. Bir kısım aşırı fırka mensuplarının yaptıkları gibi, olaylarda adı geçenlerin kafir, müşrik, fasık olarak nitelenmesi, kimin hatalı, kimin haklı olduğunun bulunmaya çalışılması, yaptıklarından kimin sevap, kimin günah kazandığının tespitine girişilmesi yerine, olaylara her yönden makul, mantıklı ve tutarlı açıklamalar getirmek öncelikli hedef olmalıdır. Başka bir ifadeyle bu döneme şahıslar ve onların davranışları merkezli değil, hadiselerin sebep ve sonuçları merkezli ve fikir/düşünce odaklı bakılması gerekir.

Hulefa-i Raşidin döneminde meydana gelen hadiseleri sadece ilahi iradenin tecellisi olarak açıklama kolaycılığından da sakınmanın gerekliliği ortadadır. Şüphesiz her Müslüman, bütün kainatta olup bitenlerin ilahi takdirin sınırları ve kontrolü altında gerçekleştiğine inanır. Ancak bu gerçek, insanın ve kontrolü altında gerçekleştiğine inanır. Ancak bu gerçek insanın, olayların sebep ve sonuçları hakkında akıl yürütmesine, açıklama getirmesine herhangi bir engel teşkil etmez. Üstelik Kur’an’ı Kerim’in pek çok yerinde araştırmayı, akletmeyi, tefekkürü, yeryüzünde gezip dolaşmayı ve bütün bunlardan ibret almayı emir ve teşvik eden pek çok ilahi hükmün bulunmuş olması, bu gibi faaliyetlerin lüzumunu açıkça ortaya koyar.

Anahatlarıyla İslam Tarihi serisinin ikinci kitabı olarak hazırladığımız ve Hz. Peygamber’in (sav) vefatından başlayıp Hz. Hasan’ın halifeliği Muaviyye b. Ebu Süfyan’a devretmesini kadar geçen tarihi süreci ele alan bu çalışma, bir giriş ve beş bölümden meydana gelmiştir. Giriş kısmında halifelik ve hilafet kurumunun başlangıcından kaldırılışına kadar İslam tarihi boyunca geçirdiği evreler; halifelerin konumları, dini-siyasi rolleri üzerinde durulmuş, kısaca özet bir halifelik tarihi sunulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın ikinci kısmı Hz. Ebu Bekir dönemi hadiselerine ayrılmıştır. Burada öne çıkan hususlar, ilk halife seçimi, ridde hadiseleri ve sonuçları ile Arap Yarımadası’nın kuzey bölgeleri istikametinde başlatılan fetih hareketleridir. Hz. Ömer’in halifeliğine tahsis edilen ikinci bölümde, onun halife seçilmesi, yönetim anlayışı, zamanında gerçekleştirilen geniş kapsamlı fetih hareketlerinden, faaliyete geçirilen müesseselerden, nihayet yeni kurulan medeniyet merkezlerinden bahsedilmiştir. Çalışmanın üçüncü bölümünde Hz. Osman’ın halifeliği dönemi ele alınmış, sırasıyla hilafet görevini üstlenmesi, yönetim anlayışı ve üç kıtada gerçekleştirdiği fetihler hakkında bilgi sunulmuştur.

Daha sonra da bu dönemde meydana gelen dahili problemler ve sebepleri üzerinde durulmuş, halifenin bu problemlerin çözümüne dair girişimleri ve bunların sonuçları hakkında değerlendirmeler yapılmıştır. Hulefa-i Raşidin dönemini bu devresinde sosyal bünyede ortaya çıkan ve daha sonraki tarihi süreci doğrudan etkileyen Hz. Osman zamanı olaylarının daha iyi anlaşılması zaruretine binaen, zaman zaman teferruat sayılabilecek hususlara temas edilmiştir. Benzer bir durum, çalışmanın dördüncü bölümüne konu olan Hz. Ali dönemi için de geçerlidir. Zira bu zaman dilimi, toplum bünyesini şiddetle sarsan ve tarih boyunca Müslümanlar’ın zihinlerinde istifham, gönüllerinde onulmuz yaralar açan hadiselerin yaşandığı bir süreçtir. Dolayısıyla Cemel ve Sıffin savaşı, tahkim hadisesi, hakem olayı gibi Müslümanlar’ın düşünce dünyalarını hala meşgul eden, anlaşılması ve izah edilmesinde pek çok zorluklar barındıran bu dönem gelişmeleri hakkında mümkün olduğunca açıklayıcı bilgi aktarılmaya çalışılmış, meselenin daha iyi izah edilmesi için zaman zaman akademik tartışmalara girilmiştir. Bununla özellikle Cemel savaşı başta olmak üzere bu hadiselerin hala tam anlaşılamayan ve kolay izah edilemeyen taraflarının olduğunun da farkındayız. Araştırmanı beşinci ve son bölümü Hz. Ali’nin şehit edilmesinden sonra çok kısa süre hilafet görevini üstlenen, ancak vazifesini Muaviye’ye devretmek durumunda kalan Hz. Hasan’ın hilafeliği sürecine ayrılmış olup, burada Hz. Hasan’ın halife seçilmesi ve ardından görevini Muaviye’ye devretmesiyle ilgili olarak özet bilgi ve değerlendirmeler sunulmuştur.

Hulefa-i Raşiin dönemi konularını incelemeye çalıştığımız bu eserde, daha çok siyasi tarih merkezli bir takdim yapılmış ve yaza tarafından daha önemli olduğu düşünülen konular gündeme getirilmeye çalışılmıştır. Bu sebeple çalışma Hulefa-i Raşidin dönemini her yönüyle ele aldığı iddiasında değildir. Raşidin dönemini her yönüyle ele aldığı iddiasında değildir. Anahatlarıyla İslam Tarihi serisinin ilk kitabında olduğu gibi, bu kısmın yazılmasında da aynı usul takip edilmiş; metinde ana kaynaklardan özet bilgi aktarılmasının yanı sıra olaylarla ilgili yorum ve değerlendirmeler yapılmış, dipnotlarda ise ilk önce ana kaynaklara işaret edilmiş, ardından da eğer o konuda tespit edilen bir eser, makale ya da yapılmış tezler referans gösterilmiştir. Bu nedenle çalışma, gerek İslam tarihi, gerekse İslami ilimlerin diğer alanında araştırma yapanlar için özet bilgi sunmanın yanında, daha geniş malumatın bulunduğu kaynak ve araştırmalara kılavuzluk hizmeti görecektir. Kitabın hedef kitlesi ise, tarih ve İslam tarihi ile akademik ve entelektüel seviyede ilgilenenler ile, İlahiyat Fakülteleri ve üniversitelerin Fen Edebiyat Fakültesinin Tarih bölümleri öğrencileridir.

Hulefa-i Raşidin dönemi siyasi tarihini anahatlarıyla takdim edilmesi amacıyla hazırlanmış olan bu çalışmanın asıl gayesi İslam tarihi alanında yapılan araştırmalara mutevazı bir katkı sağlamaktadır. Kitabın eksikliklerinin giderilhmesi ve daha da geliştirilebilmesi için başta tarihçi meslektaşlarımızı olmak üzere hocalarımızdan beklentimiz, tenkit ve tavsiyelerini bizden esirgememeleridir. Onların yapacakları ilmi destek bizleri ziyadesiyle memnun edecektir.

Bütün çalışmalarımda olduğu gibi bu kitabın da hazırlanması konusundaki teşvik ve destekleriyle beni cesaretlendiren hocam Prof. Dr. Hüseyin Algül’e şükran borçluyum. Araştırmanın müsveddesini okuyarak çok değerli katkılan lutfeden Prof. Dr. Osman Çetin hocama; her aşamada görüş ve düşüncelerinden istifade ettiğim, metinleri baştan sona gözden geçiren arkadaşlarım Doç. Dr. Cağfer Karadaş ve Doç. Dr. Hüseyin Kahraman’a, kitabın son okumasını gerçekleştiren eşim İlknur Günap Hanım’a minnettarlığımı ifade ederim. Son olarak Hüseyin Kader başta olmak üzere eserin yayınlanmasını gerçekleştiren Ensar Neşriyat’ın bütün çalışanlarına teşekkür ederim.

Gayret bizden, muvaffakiyet Allah’tandır.

Adem Apak
Bursa 2007
 
İÇİNDEKİLER
Önsöz
GİRİŞ
Başlangıcından kaldırılışına kadar hilafete kısa bir bakış
BİRİNCİ BÖLÜM
PEYGAMBER İDARESİNDEN HALİFE YÖNETİMİNİ GEÇİŞ:
HZ. EBU BEKİR DÖNEMİ
l. Hz. Ebu Bekir’in halife seçilmesi
ll. Hz. Ebu Bekir’in yönetim anlayışı
A.İştişare
B. Kararlılık
C.Müsamaha
D.Ehliyet
lll. Ridde Savaşı
A.Ridde Sebepleri
B. Ridde Hadiselerinin Batırılması
lV. Hz. Ebu Bekir dönemi fetihleri
A.Irak fetihleri
B. Şam fetihleri
İKİNCİ BÖLÜM
MÜESSESLEŞE DEVLET: HZ. ÖME DÖNEMİ
l. Hz. Ömer’in halife seçilmesi
ll. Hz. Ömer’in Yönetim anlayışı
A.İstişare
B.Teftiş (denetleme)
C.Toplum/halk öncelikli yönetim
D. Asabiyeti Tesirsiz hale getirme siyaseti
E.Kabiliyetli yöneticileri göreve getirme
lll. Hz. Ömer dönemi fetihleri
A.Irak-İran fetihleri
1.Köprü Savaşı
2.Büveyb Savaşı
3.Kadisiye savaşı
4.Medain’in fethi
5.Celula savaşı
6.Ehvaz’ın fethi
7.Ramuhürmüz ve Tüster’in fethi
8.Nihavend savaşı
9.Kuzay İran fetihleri
10.Horasan fetihleri
B.Suriye Fetihleri
1.Fihl savaşı
2.Dımaşk’ın Fethi
2.Merc er-Rum savaşı
3.Hıms, Hama, lazkiye ve kınnesrin fetihleri
4.Yermük zaferi
5.Kudüs’ün fethi
6.Kayseriye’nin fethi
C.Cezire fetihleri
D.Mısır fetihleri
1.Ferma ve bülbeys fetihleri
2.Ümmü Düneyn’in fethi
3.Babiloun’un fethi
4.İskenderiye’nin fethi
5.Berka ve tarblisfarb fetihleri
lV. Hz. Ömer Döneminde Müessesleşme faaliyetleri
A.Beytülmal
B.Divan teşkilatı
C.Adalet teşkilatı
D.Yeni medeniyet merkezlerini kurulması
1.basra
2.kufe
3.fustat
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ZİRVE VE DURAKLAMA: HZ. OSMAN DÖNEMİ
l. Hz. Osman’ın halife seçilmesi
ll. Hz. Osman’ın yönetim anlayışı
lll. Hz. Osman dönemi fetihleri
A.Basra
B. küfe
C.şam
D.Mısır
lV. Hz. Osman döneminde dahili problemler ve sebepleri
A.halifenin şahsi uygulamalarından kaynaklana şikayetler
1.devlet yönetimine ümeyyeoğulları’nın tayin edilmesi
2.devlet imkanlarınının ümeyyeoğulları’na tahsis edilmesi
B.idarecilerin uygulamalarından doğan şikayetler
1.küfe
2.basra
3.mısır
4.Medine
C.Abdullah b. sebe’nin faaliyetleri
D.İctimai, iktisadi ve dini alanda ortaya çıkan değişimden kaynaklanan problemler
V. problemleri çözme çabaları
A.yönetim muhaliflerinin sürgün edilmesi
1.Ebu Zer el-Gıfari’nin Rebeze’ye gönderilmesi
2.küfeli muhaliflerin şam’a sürgün edilmesi
B.Eyaletlere müfettiş gönderilmesi
C.Valilerle Toplantı yapılması
V.İdarye isyan ve halifenin şehit edilmesi
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
GERİLEME VE ÇÖZÜLME: HZ. ALİ DÖNEMİ
l. Hz. Ali’nin halife seçilmesi
ll. Hz. Ali’nin yönetim anlayışı
lll. Hz. Ali’nin iktidar mücadelesi ve muhalefet
A.Basr muhalefeti
1.Cemel ashabı’nın oluşumu
2.Basra’nın Cemel Ashabı’nın köntrolüne geçmesi
3.cemel savaşı ve sonuçları
B.şam muhalefeti
1.sıffın savaşı
2.tahkim
3.hakem olayı
4.Muaveye’nin karşı harekate geçmesi
a.Mısır’a hakim olması
b.Irak ve cezireyi ele geçirme girişimleri
c.hicaz ve yemene sefer düzenlemesi
C.Hz. Ali’nin haricilerle mücadelesi ve şehit edilmesi
1.Haricilerle mücadele
2.Şehid edilmesi
BEŞİNCİ BÖLÜM
HİLAFETTEN SALTANATA: HZ. HASAN DÖNEMİ
1.Hz. Hasan’ın Halife Seçilmesi ve İlk İcraatları
ll. Hilafetin Muaviye’ye İntikali
A.İlk Görüşmeler
B.Muaviye’ye Biatin Gerçekleşmesi ve Biat Şartları
 
 
Ana Hatlarıyla İslam Tarihi 3
 
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ
GİRİŞ
BAŞLANGIÇTAN DEVLETİN KURULUŞUNA KADAR MEVÎLERİN İKTİDAR SERÜVENİ
BİRİNCİ BÖLÜM
SÜFYÂNİLER
EMEVÎLER DEVLETİ'NİN KURULUŞU
MUAVİYE B. EBÛ SÜFYAN'IN SİYASİ KİŞİLİĞİ
VE YÖNETİM ANLAYIŞI
MUAVİYE B. EBÛ SÜFYAN DÖNEMİNDE DAHİLİ SİYASET
 
Hâricilerle Mücadele
Hz. Ali Taraftarlarıyla İlişkiler
MUAVİYE B. EBÛ SÜFYAN DÖNEMİ FETİH HAREKETLERİ
HİLÂFETTEN SALTANATA GEÇİŞİ VE SONUÇLARI
 
Yezid b. Muaviye'nirı VeliahdTayin Edilmesi
Hz. Hüseyin Hareketi ve Kerbelâ Hadisesi
Kerbelâ Hadisesinin Yakın Neticeleri
 
Harre Vak'ası
Abdullah b. Zübeyr Hareketi ve Mekke'nin Muhasarası
Tevvâbûn Hareketi
Muhtar b. Ebû Ubeyd es-Sekafı İsyanı
 
İKİNCİ BÖLÜM
 
MERVÂNİLER
 
YÖNETİMİN SÜFYÂNİLERDEN MERVÂNİLERE GEÇİŞİ:
MERVAN B. HAKEM
SİYASİ BİRLİĞİN YENİDEN SAĞLANMASI:
ABDÜLMELİK B. MERVAN
 
ZÜBEYRİ HİLÂFETİNE SON VERİLMESİ
HÂRİCİLERLE MÜCADELE
UZAK BELDELERİN YENİDEN İTAAT ALTINA ALINMASI
 
Doğu Seferleri
Kuzey Afrika Seferleri
Anadolu Seferleri
Kurumlaşma Faaliyetleri
 
BÜYÜK FETİH HAREKETLERİ VE ZİRVE: VELİD B. ABDÜLMELİK
 
DOĞU FETİHLERİ
BİZANS VE HAZAR SEFERLERİ
KUZEY AFRİKA VE ENDÜLÜS FETİHLERİ
DURAKLAMA DÖNEMİ: SÜLEYMAN B. ABDÜLMELİK
KISA SÜRELİ SÜKÛNET: ÖMER B. ABDÜLAZİZ
İÇ ÇEKİŞMELERE GERİ DÖNÜŞ: YEZİD B. ABDÜLMELİK
ISLAHAT VE SİYASİ RESTORASYON: HİŞAM B. ABDÜLMELİK
HİŞAM B. ABDÜLMELİK'İN YÖNETİM ANLAYIŞI
HİŞAM B. ABDÜLMELİK'İN DIŞ POLİTİKASI
 
Mâverâünnehr
Kafkasya
Anadolu
Kuzey Afrika ve Endülüs
SARAY KAVGALARI VE ÇÖKÜŞ:
VELİD B. YEZİD'DEN MERVAN B. MUHAMMED'E
VELİD B. YEZİD
YEZİD B. VELİD
İBRAHİM B. VELİD
MERVAN B. MUHAMMED: EM EVİ DEVLETİNİN SONU
 
 
Ana Hatlarıyla İslam Tarihi 4. CİLT


İÇİNDEKİLER
önsöz
GİRİŞ
ABBASÎLER DEVLETİNİN ARKA PLÂNI: ABBASÎ İHTİLÂLİ
 
BİRİNCİ BÖLÜM İLK ABBASÎ ASRI: MUKTEDİR HALÎFELER
 

1. İHTİLÂLİN KÖKLEŞMESİ: EBU'L-ABBÂS DÖNEMİ

(132-136/749-754)
HALİFE OLUŞU
İSYANCILARLA MÜCADELE
TALAŞ SAVAŞI
ŞAHSİYETİ ve ÖLÜMÜ
 
ıı. ABBASÎ DEVLETİNİN KURUMSALLAŞMASI: MANSÛR
DÖNEMİ (H.136-158/M.745-775)
HALİFE OLUŞU
EBÛ MÜSLİM'İN ORTADAN KALDIRILMASI
YÖNETİME KARŞI İSYAN HAREKETLERİ
 
Ebû Müslim'in İntikamını Alma Girişimleri
Şiî İsyanları
KUZEY AFRİKA, ENDÜLÜS ve BİZANS'LA İLİŞKİLER
BAĞDAT'ın KURULUŞU
ŞAHSİYETİ VE ÖLÜMÜ
 
ııı. İHTİLÂLDEN NORMALLEŞMEYE GEÇİŞ: MEHDÎ ve HÂDÎ
DÖNEMLERİ (H.158-170/M.775-786)
MEHDÎ'nin HALİFELİĞE GELİŞİ
YÖNETİMDE NORMALLEŞME ADIMLARI
HÂDÎ'nin HALİFELİĞE GELİŞİ
 
D. HÂDÎ'NİN ANNESİYLE GİRİŞTİĞİ İKTİDAR
MÜCADELESİ ve ÖLÜMÜ
SİYASÎ, SOSYAL ve KÜLTÜREL ALANDA YÜKSELİŞ:
HÂRÛN REŞÎD DÖNEMİ (H.170-193/M.786-809)
 
HALİFELİĞE GELİŞİ
DAHİLÎ PROBLEMLER
İsyan Hareketleri
Veliaht Tayini Meselesi
Bermekîlerin Tasfiyesi
DIŞ İLİŞKİLER
ŞAHSİYETİ ve ÖLÜMÜ
İDAREDE ARAP-FARS MÜCADELESİ: EMİN DÖNEMİ
(H. 193-198/M .809-813)
HALİFE OLUŞU
EMÎN-ME'MÛN KAVGASI
İKTİDARDA FARS ETKİNLİĞİ: ME'MÛN DÖNEMİ
(M.198-218/M.813-833)
HALİFE OLUŞU
DÂHİLİ PROBLEMLER
Bâbek Hareketi
Nasr b. Şebes İsyanı
Şiî İsyanları
Mısır'da Kabile Savaşları
DIŞ POLİTİK FAALİYETLER
FİKRÎ PROBLEMLER: HALKU'L-KUR'ÂN MESELESİ
ŞAHSİYETİ ve ÖLÜMÜ
 
VII. İKTİDARDA TÜRKLERİN ETKİN HALE GELİŞİ: MU'TASIM
DÖNEMİ (H.218-227/M.833-842)
HALİFE OLUŞU
DAHİLÎ PROBLEMLER
 
Muhammed b. Kasım İsyanı
Zut İsyanı
Bâbek Hareketinin Bastırılması
Mâzyâr b. Kârin İsyanı
Türk Komutan Afşin'in Tasfiyesi
 
DİŞ POLİTİK FAALİYETLER
SÂMERRÂ'NIN KURULUŞU
ŞAHSİYETİ ve ÖLÜMÜ
VIII. İLK ABBASÎ ASRININ SONU: VÂSIK DÖNEMİ
(227-232/842-847)
İÇ SİYASÎ GELİŞMELER
DIŞ İLİŞKİLER
 
İKİNCİ BÖLÜM
TÜRK ASKERÎ BÜROKRASİNİN HÂKİMİYETİ YA DA SÂMERRÂ SÜRECİ

1. ASKERLERİN SEÇTİĞİ ve KATLETTİĞİ HALİFE:

MÜTEVEKKİL-ALELLÂH (H. 232-247/M.847-861)
HALİFELİK MAKAMINA GELİŞİ ve SİYASET ANLAYIŞI
DAHİLÎ İSYANLARLA MÜCADELE
DİŞ POLİTİK FAALİYETLER
ÖLDÜRÜLMESİ
 
II. SİYASÎ İSTİKRARSIZLIĞIN DERİNLEŞMESİ: MUNTASIR,
MÜSTAÎN, MU'TEZZ VE MÜHTEDÎ DÖNEMLERİ
MUNTASIR BİLLÂH (H.247-248/M.861-862)
MÜSTAÎN BİLLÂH'IN (H.248-252/M.862-866)
 
Halifeliğe Gelişi ve Azli
İsyan Hareketleri
Dış Politik Faaliyetler
MUTEZZ-BİLLÂH (H.252-255/M.866-869)
MÜHTEDÎ BİLLÂH (H.255-256/M.869-870)
 
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
 
TÜRK HÂKİMİYETİNİN KIRILMASI YA DA BAĞDAT'A GERİ DÖNÜŞ
I. MU'TEMİD-ALELLÂH DÖNEMİ (H. 256-279//M.870-892)
DAHİLÎ PROBLEMLERLE MÜCADELE
ZENC İSYANI
DIŞ POLİTİK FAALİYETLER
  
MU'TAZID BİLLLÂH DÖNEMİ (H. 279-289/M.892-902)
 
DAHİLÎ PROBLEMLER
KARMATÎLEK HAREKETİ
MÜKTEFÎ-BİLLLÂH DÖNEMİ (H. 289-295/M. 902-908)
 
IV. MUKTEDİR-BİLLLÂH DÖNEMİ (H. 295-320/M. 908-932)
DAHİLÎ PROBLEMLER
DIŞ POLİTİK FAALİYETLER
MUKTEDİR'İN ÖLDÜRÜLMESİ
 
IV. KAHİR BİLLÂH DÖNEMİ (H. 320-322/M. 932-934)
 
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SEMBOLİK HALÎFELER
EMÎRÜ'L-ÜMERÂLIK SİSTEMİ (H.324-334/M.939-948)
 
EMÎRÜ'L-ÜMERÂLIK SİSTEMİNİN ARKA PLÂNI
EMÎRÜ'L-ÜMERÂLIK SÜRECİNDE ABBASÎ H ALİFELİĞİ
BÜVEYHÎ HÂKİMİYETİNDE ABBASÎLER
 
SELÇUKLU HÂKİMİYETİNDE ABBASÎLER
BÜYÜK SELÇUKLULAR
IRAK SELÇUKLULARI
MOĞOL İSTİLÂSI ve ABBASÎ HALİFELİĞİNİN SONU
 
EK
ABBASİ HALÎFELERİ
Halifelik Dönemi/Ömrü/Halîfelik süresi
Abbasî Halîfeleri Şeceresi
 BİBLİYOGRAFYA
 DİZİN

 

Ensar Neşriyat Adem Apak İslam Tarihi kitap setini incele diniz.