Kuranı Kerim Meal ve Tefsiri Prof. Dr. Talat Koçyiğit Diyanet

Nüzul Sebeplerine Yaklaşımı

Nüzul Sebeplerine Yaklaşımı Esbab-ı nüzul, meydana geldiği zamanda bir olaydan bahseden ya da bir olayın hükmünü açıklayan âyet veya âyetlerin inişine neden olan hadise veya sorudur. Âyetler için metin dışı bağlam hükmündedir. Bir âyetin sebeb-i nüzulünü dikkate almak, onun tarihin belli bir dönemi ile bağlantılı bir metin olduğunu kabul etmek demektir. Nüzul sebeplerinin âyetlerin anlaşılması konusunda önem arz ettiği her müfessirin kabul ettiği bir gerçektir. Esbab-ı nüzul rivâyetleri bazen Kur’ân’ın anlaşılmasında olumlu sonuçlar doğurmakta ise de bazen de olumsuz neticelere sebep olabilmektedir. Sebeb-i nüzul rivâyetlerinin senedlerinin hazfedilmiş olması, sebeb-i nüzulün yorumlarla birbirine karışması, nakillerin birden fazla olması bazı olumsuz neticelerin çıkmasına sebep olmuştur. Cerrahoğlu’na göre; “Kur’ân’ın herhangi bir âyetinin indirilişi her zaman tek bir nedene bağlanamaz. Bazen tek bir hadise âyetin indirilişine sebep olsa bile bazen de birbirine benzeyen hadiselerin tekerrür etmesi halinde hepsine çözüm getirecek bir âyetin indirilmiş olması da mümkündür.” Cerrahoğlu, Bakara sûresi 189. âyette geçen “iyilik evlere arkalarından girmeniz değildir; fakat (asıl) iyilik sakınan kimse(nin iyiliği)dir.” ifadesi bağlamında Bera bin Âzib’ten nakledilen; “Bu âyet bizim hakkımızda nazil oldu. Ensar haccedip Medine’ye döndükleri zaman, evlerine kapılarından değil de arka tarafından girerlerdi. Ensar’dan biri bu adete aykırı hareket edip kapıdan girince ayıplanmış ve bunun üzerine de bu âyet nazil olmuştur.” şeklindeki rivâyeti zikreder.


2. TEFSİRİN ÖZELLİKLERİ

Tefsirler, yazıldıkları dönemde var olan ihtiyaç üzerine kaleme alınır, kaleme alınma sebeplerine ve müfessirlerin üslubuna göre de tefsirler farklılık arz eder. Kimileri dilsel, kimileri fıkhi, kimileri kelami, kimileri de işari ağırlıklıdır. Daha başka özelliklere sahip birçok tefsir bulunmaktadır. Müfessirin donanımı ve meşrebine göre şekil alan her tefsiri aynı kabul etmek mümkün değildir. Cerrahoğlu’nun tefsiri de belli özelliklerle öne çıkmaktadır. Biz burada tefsirde öne çıkan belli özellikleri zikretmeye çalışacağız.

2. 1. Sûre Girişlerinde Bilgi Vermesi

“Kur’ân-ı Kerîm Meal ve Tefsiri’nde” her sûrenin başında sûreye giriş mahiyetinde sûrenin adı, âyet sayısı, indiği yer, sûrenin gayesi konularında bilgi verilir ve bu konulardaki tartışmalar zikredilir. Örneğin Fatiha sûresinin Mekki mi Medeni mi olduğu tartışmasına yer verir ve Mekke’de namazın farz olduğunu, Fatihasız namaz kılındığına dair herhangi bir rivâyetin bulunmadığını, Mekki olan Hicr sûresinde “tekrarlanan yedi” ifadesi ile Fatiha’nın kast edildiği konusunda görüş ayrılığının bulunmadığını gerekçe göstererek Fatiha sûresinin Mekki olduğunu iler sürer ve Fatiha’nın Kur’ân’ın mukaddimesi veya önsözü olduğunu, Kur’ân’ın gayesini ortaya koyduğunu, Bakara sûresinin ahkâm âyetlerinin çoğunu barındırması yönü ile önem arz ettiğini ifade eder.


SONUÇ

Cerrahoğlu ve Koçyiğit hocaların kaleme aldığı tefsir, taklit eseri olmayan, özgün ve orijinal bir tefsir olmanın yanında tenkit zihniyetini faal kullanması yönü ile de önem arz etmektedir. Tenkit zihniyetinin bu tefsirde aktif olarak kullanılması, Kur’ân ve âyet bütünlüğüne uymayan kimi âyet yorumlarının ilmi kriterler çerçevesinde cesurane eleştirilmesi, bu tefsirin önemli meziyetidir. Tefsir malzemelerinin ustaca kullanılmaya çalışıldığı bu tefsirde ilmi birikimin derinliği gözlerden kaçmamaktadır. Rivâyetleri dışlamayan, her rivâyeti de kabul etmeyen müelliflerimizin dirâyet alanında ki yetkinlikleri kayda değerdir.

Tefsirde hadis, fıkıh ve diğer ilmi disiplinlerin hepsinden faydalanan müfessirler bir müfessirin sadece tefsir ilmi ile kayıtlı kalmaması gerektiğini göstermişlerdir. Tefsir rivâyet ve dirâyet tefsirlerini meczetmesi yönü ile de önem arz etmektedir. Tefsirde fıkhi, kelami ve dilsel tartışmalar ölçülü kullanılmış, âyet mesajlarının öne çıkarılmasına önem verilmiştir.

Tefsirde vücuh-nezair, ğaribu’l- Kur’ân ve furuku’l-luğa eserlerinden faydalanılmış, kelime ve kavramların çevirisine dikkat edilmiş ve herkesin anlayabileceği sade bir dil kullanılmıştır. Tefsirin tamamlanmamış olması ilim dünyası için önemli bir kayıptır. Bugüne kadar Cerrahoğlu hocanın tefsir metodu üzerine ciddi çalışmaların yapılmamış olmasını, tefsirin tamamlanmamış olmasına bağlamaktayız. Cerrahoğlu hocanın bu tek ciltlik tefsiri birçok açıdan araştırma konusu olabilecek niteliktedir. Zira bu tefsir hayatını tefsir ve hadis ilmine adamış iki önemli ismin, Cerrahoğlu ve Koçyiğit hocaların birikimlerini yansıtmaktadır. Kanaatimizce günümüzde kaleme alınacak bir tefsirde âyet mesajları öne çıkmalı, yeni ve farklı bir değerlendirme yapılmayacaksa eskiden tartışılan konular tefsire taşınmamalı, Kur’ân’ın hidâyet boyutu öncelenmeli, taklitten uzak durulmalı, yorum adı altında âyetler zorlanmamalı, âyetleri güncelleştirmek için Kur’ân’ın indiği döneme mesafe konulmamalıdır. Bu manada Cerrahoğlu ve Koçyiğit hocaların tefsirinin eksiklikleri ile birlikte ideal bir tefsir olduğunu söyleyebiliriz.



KAYNAKÇA

Akdemir, Salih. Cumhuriyet Dönemi Kur’ân Tercümeleri. Ankara: Akid Yayınları, 1989.
Albayrak, Halis. Kur’ân’ın Bütünlüğü Üzerine. 7. Baskı. İstanbul: Şule Yayınları, 2015.
Aldemir, Halil. “Fatiha Sûresi’nde Nimet Verilenler, Gazaba Uğrayanlar ve Delâlette Olanlar”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 12/1 (2012): 19-24
Altuntaş, Halil - Şahin, Muzaffer. Kur’ân-ı Kerim Meali. 12. Baskı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
Ateş, Abdurrahman. “Anlam Bütünlüğü Açısından Bakara 189. Âyet ile İlgili Bir Değerlendirme”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7/2 (2016): 9-30.
Ateş, Süleyman. Kur’ân’ı Kerîm ve Yüce Meâli. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
Aydemir, Abdullah. Tefsirde İsrâiliyyât. İstanbul: Beyan Yayınları, 2015.
Aydın, İsmail. Kur’ân’ın Filolojik Yorumu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
Bayraklı, Bayraktar. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân-Kerîm Meâli. İstanbul: Düşün Yayınları, 2016.
Bilgin, Abdülcelil. Kur’ân’ı Tanımak, Ankara: Araştırma Yayınları, 2018.
Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed bin İsmâîl el-Cu’fî, Sahîhu’l-Buhârî. Thk. Muhammed Nizâr Temîm-Heysem Nizâr Temîm. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, ts.
Cerrahoğlu, İsmail - Koçyiğit, Talât. Kur’ân’ı Kerim Meal ve Tefsiri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1990.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usulü. 15. Baskı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. 6. Baskı. Ankara: Fecr Yayınları, 2014.
Cündioğlu, Dücane. Kur’ân Çevirilerinin Dünyası. 2. Baskı. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2005.
Çalışkan, İsmail. Tefsîr Usulü. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed bin Alî. Ahkâmu’l-Kur’ân. Thk. Abdusselâm Muhammed Ali Şahîn. 4. Baskı. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2013.
Çantay, Hasan Basri. Kur’ân-ı Hakim ve Meâl-i Kerîm. Konya: Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2014.
Demirci, Muhsin. Tefsir Usulü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2016.
Dereli, Muhammed Vehbi. Problematik Açıdan Kur’ân-Sünnet İlişkisi. Ankara: Fecr Yayınları, 2010.
Durmuş, Zülfikar. Kur’ân’ın Türkçe Tercümeleri-“Aziz Kur’ân” ve “İnsanlığa Son Çağrı Örneği”. İstanbul:Rağbet Yayınları, 2007.
Ebû Bekr İbnu’l-Arabî, Muhammed bin Abdullâh bin Muhammed el-Meâfirî. Ahkâmu’l-Kur’ân. Thk. Rizâ Farec el-Hamâmî. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 2003. 
Karaalp, Kur’ân-ı Kerim Meâl ve Tefsiri Adlı Eserin Tefsirdeki Metoduna Dair Bir İnceleme

Ebû Hâtim er-Râzî, Ahmet bin Hamdân. “Rab”. Kitâbu’z-zînê. Thk. Saîd el-Ğânimî. 1: 180. 2 Cilt. Beyrut: Menşûrâti’l-Cemel, 2015.
Ebû Hilâl  el-Askerî, Hasen bin Abdullâh. el-Furûku’l-luğaviyye. Thk. Muhammed İbrâhîm Selîm. Kâhire: Dâru’l-ilm ve’s-sekâfe, 1997.
Ebû Hilâl el-Askerî, Hasen bin Abdullâh. el-Vücûh ve’n-nezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Thk. Ahmed esSeyyid. Lübnan: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2010.
Ebû Ubeyde Ma’mer bin el-Müsennâ et-Teymî. Mecâzu’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Fuad Sezgin. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Hanci, ts.
Ebu Zeyd, Nasr Hamid. İlahi Hitabın Tabiatı. Trc. Mehmet Emin Maşalı. Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2001.
Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. B.y: Eser Neşriyat, 1971.
Fahruddîn er-Râzî, Muhammed bin Ömer bin Hasen bin Huseyn bin Alî et-Teymî. Mefâtîhu’lgayb/Tefsîru’l-kebîr. Thk. İbrahîm Şemsuddîn - Ahmed Şemsuddîn. 4. Baskı. 23 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2013.
Fazlur Rahman. İslami Yenilenme Makaleler II. Trc. Adil Çiftçi. 4. Baskı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
Ferâhîdî, Ebû Abdurrahmân Halîl b. Ahmed. “Hamd, Haya’, Rab, Fahşa”. Kitâbu’l-ayn. Thk. Dr.
Davud Sellum v.dğr. 174, 279, 189, 623. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 2004.
Ferrâ, Ebi Zekeriyyâ Yahyâ bin Ziyâd Abdullah. Meâni’l-Kur’ân. Thk. İbrahim Şemsuddîn. 3 Cilt.
Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
Gezgin, Galip. Tefsîrde Semantik Metot. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015.
Gökkır, Necmettin. Kur’ân Dilinin Sosyo-Kültürel Bağlamı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2014.
Güneş, Abdulbaki. Kur’ân’da Bütünlük Mucizesi. İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2014.
Gürbüz, Faruk. Tercüme Problemleri ve Meâller. İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.
Güven, Şahin. Kur’ân’ın Anlaşılması ve Yorumlanmasında Çokanlamlılık Sorunu. İstanbul: Denge Yayınları, 2005.
Hârûn bin Mûsâ. el-Vücûh ve’n-nezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Thk. Dr. Hâtem Sâlih el-Zâmin. Bağdâd:
Vezâratu’s-Sekâfetü ve’l-A’lâm, 1988.
Hocaoğlu, Mustafa. Meal Yanlışları-I. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (2012): 129.
Işıcık, Yusuf. Kur’ân Meâli. 4. Baskı. Riyad: Daru’s-Seyyid, 2014.
İbnu’l-Cevzî, Ebû’l-Ferâc Cemalüddîn Abdurrahmân bin Alî bin Muhammed. Zâdu’l-mesîr fî ilmi’ttefsîr. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2015.
Karaalp, Kur’ân-ı Kerim Meâl ve Tefsiri Adlı Eserin Tefsirdeki Metoduna Dair Bir İnceleme | 21 TADER 3 / 1
İbn Kesîr, İmâduddîn Ebû’l-Fidâ İsmail bin Ömer el-Kureşî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü Dar s-Selam, 1994.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh bin Müslim ed-Dineverî. Te’vilu müşkili’l-Kur’’ân. Thk. Sa’d bin Necdet Ömer. Beyrut: Müesseseti’r-Risâle, 2015.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh bin Müslim ed-Dineverî. Tefsîru garîbu’l-Kur’ân. Thk. Seyyid Ahmed Sakr. Beyrut: el-Mektebetü’l-Alemiyye, 2007.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed bin Mukerrem el-Ifrikî el-Mısrî. “Hamd, Haya’,
Rab, Fahşa”. Lisânu’l-Arab. Thk. Yusuf Bekai v.dğr. 1: 931, 1014, 1420; 2: 2983. Beyrut: Müesseseti’l-A’lem li’l-matbuât, 2005.
İslamoğlu, Mustafa. Hayat Kitabı Kur’ân. 2. Baskı. İstanbul: Düşün Yayınları, 2012.
İslamoğlu, Mustafa. Kur’ân’ı Anlama Yöntemi. 3. Baskı. İstanbul: Düşün Yayınları, 2017.
İsmail Hakkı İzmirli. Kur’ân-ı Kerim ve Türkçe Anlamı. İstanbul: Eren Yayınları, ts.
Karaalp, Cahit. Türkçe Meallerde Kavram Çevirileri Sorunu Salat Kavramı Örneği. Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2017.
Karagöz, Mustafa. Dilbilimsel Tefsîr ve Kur’ân’ı Anlamaya Katkısı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
Karaman, Hayrettin v.dğr. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsîr. 5. Baskı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
Karataş, Ali. Kur’ân’ı Kur’ân ile Anlama. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 31 (2011): 177-197.
Karataş, Ali. Meallere Tarihi Verileri Yansıtmanın Gerekliliği Üzerine. EKEV Akademi Dergisi. 16/51 (2012): 204.
Karslı, İbrahim H. Kur’ân’ı Anlamaya Giriş. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
Kırdar, Şehabeddin. Letaif luğaviyye ve lemasat beyaniyye fi’l-Kur’ân. Konya: Tekin Kitabevi, 2016.
Koçyiğit, Talat. Kur’ân’ı Kerim Meal ve Tefsiri. 7 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2016.
Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed bin Ahmed el-Ensârî. el-Câmi’ lî ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed İbrahim el-Hafnevî - Mahmûd Hâmîd Osmân. 12 Cilt. Kahire: Dâru’l-hadîs, 2002.
Kuşeyrî, Ebû Kâsım Abdulkerîm bin Hevâzin bin Abdulmelik. Letâifu’l-işârât/Tefsîru’l-Kuşeyrî. Thk.
Abdullatîf Hasen Abdurrahmân. 2. Baskı. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2007.
Maşalı, Mehmet Emin. Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi. Ankara: Otto Yayınları, 2016.
Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed bin Muhammed bin Mahmûd. Tevilâtü Ehli’s-Sünne/Te’vilâtu’lKur’ân, Thk. Dr. Mecdi Basillum. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2005.
Karaalp, Kur’ân-ı Kerim Meâl ve Tefsiri Adlı Eserin Tefsirdeki Metoduna Dair Bir İnceleme

Muhammed Esed. Kur’ân Mesajı Meâl-Tefsîr. Trc. Cahit Koytak - Ahmet Ertürk. 5. Baskı. İstanbul: İşaret Yayınları, 2002.
Mukâtil bin Süleymân bin Beşîr. Tefsîru Mukâtil Bin Süleymân. Thk. Ahmed Ferid. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
Mukâtil bin Süleymân bin Beşîr. el-Eşbâh ve’n-Nezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Thk. Abdullâh Şehhâte.Kâhire: Dâru ğarîb, 2001.
Müslim bin Haccâc, Ebû Huseyn el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. Thk. Ahmed Zehve- Ahmed İnaye.Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 2004.
 Nehhâs, Ebû Ca’fer Ahmed bin Muhammed bin İsmail. Meâni’l-Kur’ân. Thk. Yahya Murad. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-hâdis, 2004.
Nesefî, Abdullâh bin Ahmed bin Mahmûd. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl/Tefsîru’n-Nesefî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2000.
Okuyan, Mehmet. Kur’ân’ı Kerîm’de Çokanlamlılık. İstanbul: Düşün Yayınları, 2013.
Özdeş, Talip. “Kavramdan Teoriye Nesh Problemi”. Günümüz Tefsir Problemleri. Editör: Ali Karataş, Yunun Emre Gördük. Ankara: Bilay Yayınları, 2018.
Özsoy, Ömer. Kur’ân ve Tarihsellik Yazıları. Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2004.
Öztürk, Mustafa. Cumhuriyet Türkiyesinde Meal ve Tefsir Serencamı. 3. Baskı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
Öztürk, Mustafa. Kur’ân-ı Kerîm Meâli Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
Öztürk, Mustafa. İlahi Hitabın Tefsiri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
Öztürk, Yaşar Nuri. Kur’ân’ı Kerîm Meâli(Türkçe Çeviri). 144. Baskı. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları, 2016.
Paçacı, Mehmet.“Tefsir’de Semantik ve Hermenötik”. İslami İlimlerde Metodoloji/Usûl Mes’elesi I. İstanbul: Ensar Yayınları, 2005.
Polat, Fethi Ahmet. Tefsîr Araştırmalarında Yöntem Sorunları I-II. 2. Baskı. Konya: Aybil Yayınları, 2014.
Ragıb el-İsfehânî Ebu’l-Kâsım Huseyn bin Muhammed. “Hamd, Haya’, Rab, Fahşa”. el-Müfredât fî
garîbi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Halil Ayteni. 138, 146, 190, 376. 3. Baskı. Beyrut: Dâru’lMa’rife, 2001.
Serinsu, Ahmet Nedim. Kur’ân ve Bağlam. 2. Baskı. İstanbul: Şule Yayınları, 2012
Sicistânî, Ebû Bekr Muhammed bin Azîz. Tefsîru garîbu’l-Kur’ân/Nuzhetu’l-kulûb, Kahire: Mektebetü Dâru’t-Turâs, 2008.
Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân bin Ebû Bekr bin Muhammed. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Mustafâ Deyb el-Bûğâ. 5. Baskı. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2002.
Sülün, Murat. Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Anlamı. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2012.
Şimşek, M. Sait. Günümüz Tefsir Problemleri. 13. Baskı. İstanbul: Kitap Dünyası, 2016.
Şimşek, M. Sait. Kur’ân’ın Anlaşılmasında İki Mesele. 4. Baskı. İstanbul: Ekin Yayınları, 2004.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed bin Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2013.
Tâhir bin Âşûr. Muhammed, Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. 12 Cilt. Tûnus: Dâru Suhnûn li’n-neşr ve’ttevzi’, ts.
Tirmîzî, Ebû İsâ Muhammed bin İsâ bin Sevre. Sünenü’t-Tirmîzî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2002.
Uzun, Nihat. Bağlam ve Kur’ân’ın Anlaşılması Üzerine. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
Vâhidî, Ebû’l- Hasen Alî bin Ahmed bin Muhammed. Esbâbu nüzûli’l-Kur’ân. Thk. Kemâl Besyûnî
Zeglûl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1991.
Yezîdî, Ebû Abdurrahmân Abdullâh bin Yahyâ Bin el-Mubârek. Garîbu’l-Kur’ân ve tefsîrihi. Thk. Muhammed Selîm el-Hâc. Beyrut: Alemu’l-kütüb, 1985.
Yüksel, Edip. Mesaj Kur’ân Çevirisi. 15. Baskı. İstanbul: Ozan Yayınları, 2016.
Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm bin es-Serî. Meâni’l-Kur’ân ve i’râbuh. Thk. Dr. Abdulcelil Abduh Şelbî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-kütüb, 1988.
Zehebî, Muhammed Huseyn. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, ts.
Zehebî, Muhammed Huseyn. Tefsir ve Hadiste İsrâîliyât. Trc. Enbiya - Asiye Yıldırım. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Cârullah Mahmûd bin Ömer bin Muhammed. el-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl ve uyûnu’l-ekâvîl fî vucûhu’t-te’vîl. Thk. Muhammed Abdusselâm Şâhîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1995.
Zürkâni, Muhammed Abdulazim. Kur’ân İlimleri Menahilu’l-İrfan Tercümesi. Trc. Ramazan Şahan - Halil Aldemir. 2 Cilt. İstanbul: Beka Yayınları, 2015.